Non nước xứ Thanh

Rồi chúng ta sẽ còn phải nhớ và mến yêu  tha thiết xứ Thanh hơn bởi vì ở đây, bên cái phong phú của sự giàu đẹp là cái đa dạng và sinh động của chất màu lịch sử. Chính đây là vùng đất ngàn xưa văn vật, rất anh hùng và luôn mang lại những niềm vinh quang bất tử cho Tổ quốc .
 

Trải dài trong bề dày thời gian, trong chiều sâu lịch sử, xứ Thanh như thu nhỏ và dồn tụ những vẻ đẹp đặc trưng, tiêu biểu của truyền thống dân tộc.
 

Nền văn hoá cổ xưa ở đôi bờ sông Mã  được phát hiện tại núi Đọ, Quan Yên và núi Nuông (Thiệu Yên) cùng hàng vạn mảnh tước và những chiếc rìu tối cổ (cách nay hàng chục vạn năm) là một bằng chứng hùng hồn để nói đất Việt Nam là một trong những cái nôi quê hương loài người. Rồi từ ngọn nguồn đầu tiên của thời đại nguyên thuỷ, xứ Thanh còn là nơi chứng kiến biết bao sự biến động sục sôi và chuyển hoá liên tục của con người sang những thời đại mới. Sự có mặt của hơn 20 di tích văn hoá đồ đá giữa (tức văn hoá Hoà Bình) tại các vùng cẩm Thuỷ, Bá Thước, Lang Chánh, Thạch Thành, Ngọc Lặc v.v...  và di tích văn hoá đồ đá mới ở Đa Bút - Vĩnh Lộc đã nói lên điều đó. Riêng tại hang Con Moong (Thạch Thành) và mái đá Điều (Bá Thước), nơi các tầng văn hoá của thời đại đồ đá chồng gối lên nhau càng trở thành bằng chứng sinh động để xác thực những bước tiến hoá của người nguyên thuỷ.
 

Sang thời đại kim khí, thì xứ Thanh lại là một trong những trung tâm văn minh thịnh vượng và tiêu biểu nhất. Là nơi phát hiện đầu tiên, làng Đông Sơn (Hàm Rồng) đã vinh dự được đặt tên cho một nền văn hoá đồ đồng danh vang thế giới. Trong thực tiễn, nền văn hoá này đã phát triển một cách vô cùng  phong phú và rực rỡ, với sức sống mãnh liệt.
 

Từ buổi ấy, cánh chim Lạc Việt và nhịp trống đồng Đông Sơn trầm hùng cứ thế dẫn dắt các thế hệ cháu con ở xứ Thanh đi theo guồng quay của lịch sử dân tộc để góp phần soạn trọn bài ca dựng nước và giữ nước Việt Nam.
 

Thật  vinh dự và tự hào. Cuộc hành trình lịch sử dựng nước và giữ nước của toàn dân tộc đã ghi nhận sự đóng góp to lớn của xứ Thanh. Là hậu cứ và thế dựa vững chắc của đất nước, xứ Thanh đã từng gách biết bao trọng trách nặng nề  qua mỗi cơn thử thách gian lao của lịch sử . Chính vì vậy mà khi nghiên cứu lịch sử Việt Nam . Le Breton- một học giả người Pháp  đã có một nhận xét ngắn gọn  về xứ Thanh: “Đây chính là sân khấu của những bản anh hùng ca vĩ đại của nước Việt Nam” (Le Breton, Le Thanh Hoa, tài liệu dịch, bản đánh máy, Thư viện khoa học tổng hợp tỉnh Thanh Hoá). Lời nhận xét này  mang tính chất hình ảnh, nhưng lại là một thực tế lịch sử mà bất kỳ ai cũng đều có thể nhận biết ngay được .
 

Lần theo lịch sử, chắc chẳng ai quên chuyện An Dương Vương bài học đớn đau về việc tình nhà để trên tình nước... khi mất Cổ Loa, còn chạy về xứ Thanh để tổ chức chiến đấu ở vùng Tĩnh Gia trước khi lao mình xuống biển. Khi miền sông Hát (Vĩnh Phú) im ắng vì hai Bà Trưng tuần tiết thì miền Cửu Chân lại vẫn sục sôi chiến đấu dưới cờ của lão tướng Đô Dương (người làng Giàng) và cư suý Chu Ba, làm Mã Viện cũng một phen kinh hồn, bạt  vía. Cũng chính ở đây, hai trăm năm  sau, người con gái anh hùng họ Triệu, từ đất Quan Yên (Thiệu Yên) đã đến Ngàn Nưa xây dựng căn cứ ”cưỡi voi đánh cồng” để lãnh đạo nhân dân chống lại nhà Đông Ngô, làm “toàn châu Giao náo động”. Rồi 500 năm tiếp đó có được Nhà nước Vạn Xuân, Nam đế Lý Bí cũng phải chọn xứ Thanh làm căn cứ chống giặc. Và trong khoảng 50 năm sôi động của thế kỷ X, từ Dương Đình Nghệ đến Ngô Quyền, và từ Đinh Bộ Lĩnh đến Lê Hoàn đều đã lấy vùng hạ lưu sông Mã sông Chu và dãy Tam Điệp  làm căn cứ quét sạch xâm lăng, khôi phục và thống nhất quốc gia Đại Việt, mở ra một thời cực kỳ quan trọng mang tính bản lề và phục hưng của văn hoá dân tộc. Từ đó suốt ngàn năm tự chủ, vị trí của xứ Thanh lại càng được khẳng định là nơi nương náu khi đất nước lâm nguy, để rồi lại lấy đây làm bàn đạp toả ra giành chiến thắng quyết định, Lịch sử còn ghi nhận sự kiện cua rnăm 1285, trong giờ phút sóng gió và nguy ngập nhất . Hưng Đạo Vương đã quyết định đưa hai vua Trần vào vùng hậu cứ Châu Ái cũng cố lực lượng, và từ đấy lại mở cuộc đại phản công Thăng Long đánh tan giặc Thát. Từ bối cảnh này mà câu thơ: “Cối Kê cựu sự quân tu kỵ, Hoan ái do tồn thập vạn binh” của Trần Nhân Tông mới được ra đời và câu thơ cũng được khắc trên khoang thuyền rồng của nhà vua anh hùng. Đến đầu thế kỷ XV, từ rừng núi Lam Sơn, anh hùng dân tộc Lê Lợi đã phất cờ khởi nghĩa, tập hợp hào kiệt và nghĩa sĩ bốn phương, để rồi sau  mười năm “nằm gai nếm mật” đã toả đi nhanh chóng để quét sạch quân Minh ra khỏi bờ cõi để “rửa sạch tanh nhơ” “mở nền thái bình muôn thuở” cho dân tộc. Rồi bốn trăm năm sau, hậu cứ Xứ Thanh lại đón tiếp toàn bộ lực lượng nghĩa quân Tây Sơn từ Bắc Hà vào để né tránh sự tấn công ồ ạt của bọn xâm lược Thanh. Và tại đây, một phòng tuyến hải lục quân từ Biện Sơn đến Tam Điệp được thiết lập một cách nhanh chóng và vững chắc để chờ ngày đại phá quân Thanh. Sau lời tuyên ngôn bất hủ  của Quang Trung tại cuộc duyệt binh Thọ Hạc (thị xã), nghĩa quân Tây Sơn đã thần tốc phản công ra Thăng Long, diệt gọn 20 vạn quân Thanh để cho chúng biết rằng: “Sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ” (nước Nam anh hùng là có chủ - Lời tuyên bố của Quang Trung tại cuộc duyệt binh Thọ Hạc).
 

Đến cuối thế kỷ XIX, thực dân Pháp xâm lược Việt Nam. Những ngọn cờ Cần Vương chống Pháp ở xứ Thanh lại được phất lên mạnh mẽ  và rộng khắp. Các căn cứ Ba Đình, Mã Cao, Hùng Lĩnh, Điền Lư, Trịnh Vạn v.v... ra đời. Nhưng mới chỉ một Ba Đình, xứ Thanh đã trở thành bất tử. Và vinh quang thay cái tên Ba Đình đã trở thành tên của Quảng trường đỏ của Việt Nam.
 

Trong thời kỳ đấu tranh giải phóng dân tộc, dưới sự lãnh đạo của Đảng quang vinh, xứ Thanh cũng là một địa bàn cách mạng kiên cường. Và trong  cuộc kháng chiến trường kỳ chống Pháp thì đây là một pháo đài  bất khả xâm phạm, một hậu phương to lớn, góp một phần quan trọng cho chiến thắng Điện Biên Phủ chấn động địa cầu. Bác Hồ nói: “ Bây giờ tiếng Việt Nam đến đâu, tiếng Điện Biên Phủ đến đó. Tiếng Điện Biên Phủ đến đâu, đồng bào Thanh Hoá cũng có một phần vinh dự đến đó” (Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Thanh Hoá, Thanh Hoá học tập và làm theo lời Bác, N.xb Thanh Hoá, 1980, Tr 28).
 

Rồi đến cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, xứ Thanh lại tiếp tục hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chi viện cho tiền tuyến và bảo vệ  vững chắc hậu phương xã hội chủ nghĩa Hàm Rồng và chiếc cầu sắt vắt qua sông Mã là một thần tượng anh hùng đến mức huyền thoại và “tượng trưng cho tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam" đã ngời sáng mãi mãi cùng với các tên tuổi của xứ sở anh hùng như Nam Ngạn, bến Ghép, Đảo Mê, Pha - ù - hò, lão quân Hoàng Trường, gái  Hoa Lộc v.v...
 

Thế là suốt chiều dài lịch sử, ở tất cả mọi thời đại và mọi miền đất nước, từ Bạch Đằng, Chi Lăng, Hàm Tử, Đống Đa đến Điện Biên Phủ, hay từ Quảng Trị, Tây Nguyên, Đà Nẵng đến chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, người xứ Thanh đều có mặt và góp phần làm nên chiến thắng lẫy lừng cho dân tộc.
 

Các anh hùng từ Bà Triệu, Lê Hoàn, Lê Lợi, Tống Duy Tân và biết bao anh hùng khác  cứ nối tiếp nhau làm rạng rỡ cho đất nước quê hương.
 

Khúc hát tỉnh Thanh: “Đây Thanh Hoá anh hùng và dòng Mã mến yêu” đã trở thanh điệp khúc tình yêu tha thiết  trong tình cảm, tâm hồn của  người đất Việt.
 

Tự hào biết bao. Xứ Thanh của văn hoá núi Đọ, của văn hoá Đông Sơn, của Bà Triệu cưỡi voi phá giặc của Lam Sơn tụ nghĩa bình Ngô cũng là xứ sở quê hương của một nền văn hiến phong phú và đa dạng. Đã một thời, đây cũng từng là chốn kinh đô của nhà Hồ. Biết bao công trình kiến trúc nghệ thuật lộng lẫy  nguy nga của các thời Đinh - Lê - Lý - Trần - Lê đến tây Sơn và Nguyễn đã từng mọc lên trên đất xứ Thanh này, rất tiếc là chỉ còn trong sách vở và trong ký ức nhân dân. Nhưng may thay, với những di tích “miếu mạo công thần xen mái cổ, lăng phần liệt thánh lẫn cây ngàn” (thơ Ngô Thời Sĩ) còn lại ở Lam Kinh, hay thành nhà Hồ uy nghi tráng lệ, đến nền điện Ly cung vừa được phát hiện ở huyện Hà Trung, hay các bia Hương Nghiêm, Linh Xứng, Báo Ân đến rất nhiều đình chùa, miếu mạo cùng rất nhiều tác phẩm điêu khắc đá, gỗ, đồng đậm màu sắc dân gian tài nghệ, độc đáo còn nằm  rải rác ở các địa phương  cũng đủ giúp cho chúng ta hình dung một cách khái quát và sống động về diện mạo của xứ Thanh xưa. Và mới chỉ cái còn lại này, chúng ta cũng đã tự hào và thán phục vô cùng về tài năng sáng tạo tuyệt  vời của những kiến trúc sư, những nhà điêu khắc, những thợ nghệ nhân ông cha đã từng bỏ ra biết bao thời gian, sức lực, tâm hồn để làm ra những công trình và tác phẩm vô giá ấy.
 

Xứ Thanh văn hiến còn là nơi sản sinh ra nhiều học giả lỗi lạc mà tên tuổi và tác phẩm còn lừng danh mãi mãi. Từ Lê Văn Hưu, tác giả bộ Đại Việt sử ký toàn thư  là nhà viết sử lớn đầu tiên của Việt Nam đến các nhà văn, nhà thơ, nhà tư tưởng như Lê Bá Quát, Nguyễn Mộng Tuân, Phan Phu Tiên, Nhữ Bá Sĩ, Đào Duy Từ v.v...  đều là những danh nhân nổi tiếng của đất nước. Ngoài ra, ở xứ Thanh còn một nhà bác học đó là Hồ Nguyên Trừng (thế kỷ XIV) - người đầu tiên ở Việt Nam chế tạo ra được đại bác (tức súng thần công) có sức công phá hơn bất kỳ loại vũ khí nào của Trung Quốc lúc đó. 
 

Trên đất nước ngàn năm này, kho tàng văn học nghệ thuật dân gian quả là vô tận. Đây cũng chính là quê hương của thiên sử thi "Đẻ đất đẻ nước” của các truyện thơ dài (như Khoăm Panh, Nàng Nga- Hai Mối, Út Lít- Hồ Liêu...), của hò Sông Mã, của hát múa Đông Anh, múa Xuân Phả, của hát đối, hát đáp, của chèo chải, của Poồn -Poông, Khua luống và Kin-chiên-boóc-mạy, của tục ngữ, ca dao, hò vè và truyện cười, truyện cổ tích v.v... và tất cả đều đang được khai thác, tập hợp để làm giàu cho kho tàng văn học nghệ thuật dân tộc.

Với sự giàu đẹp của quê hương xứ sở  và được kết tụ, chắt lọc bởi truyền thống lịch sử và văn hoá lâu đời cho nên, người xứ Thanh đã tạo ra cho mình được một phong cách riêng khá đậm nét. Sách Ô châu cận lục của Dương  Văn An đời Mạc (thế kỷ XVI) đã nhận xét: “Người châu Ái phóng khoáng và chuộng điều nghĩa”. Còn sách Lịch triều hiến chương loại chí  thì cũng có một nhận xét tương tự về người xứ Thanh như: “Phong tục thì phóng khoáng và cương nghị”, “cương nghị” và “chuộng điều nghĩa” ấy mà xứ Thanh mới trở thành “sân khấu của những bản anh hùng ca vĩ đại của nước Việt Nam” rạng ngời các gương mặt từ Bà Triệu, Lê Hoàn, Lê Lợi đến lớp lớp cháu con như Lê Mã Lương, Lê Đình Chinh v.v...